Ali Smith - How to be both

Heerlijk boek weer van Ali Smith. Het is in twee edities verschenen: in de ene editie begin je in de 15e eeuw, met het verhaal van de Italiaanse schilder Francescho del Cossa, waarna je in het tweede deel overspringt naar het hier en nu, bij de 16-jarige Britse Georgia (George) (allebei de delen heten overigens 'one'). Ik las de editie die begon met het verhaal over George, dus dat ga ik hier volgen...

Het verhaal
De 16-jarige George is diep in de rouw om haar moeder die een paar maanden geleden totaal onverwachts overleden is na een acute allergische reactie. Die gekke, leuke, onvoorspelbare vrouw, die haar kinderen een paar maanden voor haar dood nog meenam naar het Italiaanse Ferrara om daar de fresco's te gaan zien waarover ze in een artikel las: fresco's van de hand van een Italiaanse 15e eeuwse schilder, waarvan men alleen weet dat hij bestaan heeft doordat hij een brief heeft geschreven aan zijn opdrachtgever waarin hij om meer loon heeft gevraagd voor de fresco's, gezien de uitzonderlijke kwaliteit van zijn werk. Als ze eenmaal in Italië zijn, is haar moeder de naam van de schilder vergeten, maar dat geeft niets: de fresco's zijn schitterend. Uitgebreid worden de verschillende taferelen in een van de palazzo's beschreven.
En dan ineens is haar moeder dood. Haar vader vlucht in drank, haar broertje is eigenlijk nog te klein om echt te begrijpen wat er aan de hand is. En George? Die begint met het obsessief bekijken van een pornofilmpje waarin een duidelijk gedrogeerd meisje door een oudere man misbruikt wordt. Alsof ze daarmee het leed dat het meisje heeft moeten ondergaan kan goedmaken.
George is een beetje een buitenbeentje in de klas, mede doordat ze zeer intelligent moet zijn (dat wordt nooit met zoveel woorden gezegd, maar het overduidelijk) en de irritante gewoonte heeft om de mensen om zich heen te verbeteren. Als ze door de al even buitenbeentjerige Helena gered wordt van een pesterij door klasgenoten, worden de twee vriendinnen. Helena (H. voor vrienden) is overduidelijk verliefd op George.
Als H. en George samen een project moeten doen over Sympathie en Empathie, bedenken ze dat het leuk zou zijn om dat te baseren op de 15-eeuwse schilder waar Georges moeder zo van onder de indruk was. Al zoekend komt George erachter dat er een schilderij van deze Del Cossa in de Londense National Gallery hangt. George gaat daar dag in, dag uit naartoe, om het schilderij in kwestie te bestuderen. En dat brengt de schilder een soort van weer tot leven, want in het tweede deel lees je vanuit diens perspectief: de geest van Francescho merkt dat er iemand (George!) naar zijn schilderij zit te kijken. De geest reist met George mee, ziet haar obsessieve bekijken van de pornofilm. De geest maakt mee dat ze daarna een nieuwe obsessie ontwikkelt: ze gaat posten voor het huis van een mysterieuze kennis van haar moeder. Daardoor komt ze minder in het museum en als gevolg daarvan glijdt de geest van Francescho terug de vergetelheid in...
Ondertussen heb je ook over het leven van Francescho het nodige meegekregen: geboren als een meisje besluiten zij en haar ouders dat ze haar talenten als kunstenaar alleen maar zal kunnen gebruiken als ze zich voortaan voor zal doen als jongen. En dat doet ze. Natuurlijk houdt ze niet iedereen voor de gek: als haar vriend en beschermheer Barto haar meeneemt naar een hoerenkast maakt ze daar de slimme deal dat de hoertjes doen alsof Francescho hen een geweldige nacht heeft bezorgd, ze hen zal betalen met portretten. Op die wijze maakt ze zich de menselijke anatomie eigen. En de liefde.
Totdat ook Francescho, na het overlijden van haar beide ouders, niet meer weet waar ze het moet zoeken. Barto probeert haar te helpen door haar twee bekers water te laten drinken: een beker van de vergetelheid en een beker van herinneringen. Als je die in de goede volgorde drinkt, word je weer even helemaal 'schoon', waardoor de pijn van alle herinneringen aan de nare dingen die je zijn overkomen, weer kunt verdragen. Een prachtige scène.

How to be both: jongen én meisje, hier én daar, toen én nu, bekijken én bekeken worden. Ali Smith weet het allemaal op een prachtige manier met elkaar te verbinden. Ik ben trouwens erg benieuwd hoe iemand die met Francescho's verhaal begonnen is de roman heeft beleefd. Dat lijkt me nog knap ingewikkeld. Maar misschien denkt die persoon dat ook wel van mijn editie :-)

Chimamanda Ngozi Adichie - Americanah

Wat ben ik toch een bofkont, want alweer heb ik een prachtig boek gelezen: Americanah van de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie.

Een schitterend verhaal over een zeer intelligente Nigeriaanse jonge vrouw, Ifemelu, die gaat studeren in de States en er daar ineens achter komt dat ze zwart is en dat eigenlijk alle andere Amerikanen daarom op haar neerkijken. Ze verdiept zich in hoe haar nieuwe landgenoten omgaan met "race" (onderaan staan zwarten, dan hispanics, daarboven de Aziaten en witten bovenaan) en legt haar belevenissen vast in een al snel enorm populair blog waarmee ze zichzelf meer dan kan bedruipen. Hoe er gereageerd wordt als ze een relatie met een succesvolle blanke man krijgt. En hoe ze er ook niet bij hoort als ze een daarna een zwarte Amerikaan als levensgezel krijgt. Tot ze op een goede dag impulsief besluit alles achter te laten en terug te gaan naar Nigeria.

Parallel hieraan lezen we hoe haar eerste liefde, Obinze, als illegaal terecht komt in Engeland nadat het hem, hoog opgeleid, in eigen land niet lukt om aan de bak te komen. In Engeland werkt hij op de ID van iemand anders (die in ruil hiervoor een groot deel van zijn salaris opeist), probeert hij een schijnhuwelijk aan te gaan, en leeft hij dag in dag uit met de angst ontmaskerd en gedeporteerd te worden. Wat natuurlijk ook gebeurt. Terug in eigen land komt hij via een beschermheer aan een baan als vastgoedhandelaar, wat hem in no time tot de rijke elite van Nigeria doet toetreden. Hij trouwt goed, krijgt een mooi dochtertje. Maar hij heeft het gevoel dat hij in dit succesvolle leven te gast is, ook hier denkt hij dat het slechts een kwestie van tijd is voor hij door de mand valt.

Een verkenning naar wat mensen tot elkaars gelijken maakt: is het intelligentie, bestedingspatroon, opvoeding, religie, ras? Een indringende beschrijving van wat het is, hoe het voelt, racisme. En dat dat dus echt wat anders is dan vooroordelen ten opzichte van andersoortige mensen. En dat allemaal beschreven in een mooi verhaal, met vlotte pen.

Zo'n boek om nog lang en vaak aan terug te denken!

Kate Atkinson - Life After Life

Wat als je na je sterven opnieuw geboren zou kunnen worden? Je leven opnieuw zou kunnen leven? En wat als je dan andere keuzes zou maken? Of de dingen nét anders verlopen? Hoe zou je leven er dan uit zien? Dat is het thema van Life After Life van Kate Atkinson. En het thema is werkelijk geweldig uitgewerkt.

Zo begint het boek met een proloog waarin de hoofdpersoon, Ursula Todd, iemand die toch verdacht veel op Adolf Hitler lijkt, dood schiet, waarna ze zelf doodgeschoten wordt door de beveiligers om hem heen.

Daarna begint het boek opnieuw en sterft Ursula tijdens haar geboorte doordat de dokter door het slechte weer niet op tijd kan komen. Vervolgens wordt ze opnieuw geboren, is de dokter net op tijd maar verdrinkt Ursula als ze een paar jaar oud is. En dan wordt ze weer geboren, en sterft ze aan de Spaanse griep. En zo voort en zo voort.

Gelukkig begint het boek niet steeds opnieuw hoor, maar haakt in op waar je tijdens het vorige leven de 'afslag' naar de dood hebt genomen. Ursula gaat wel of niet na haar middelbare schooltijd een poosje naar Frankrijk/Duitsland, krijgt wel of niet een minnaar, wel of niet gaat ze een relatie aan met een dronkaard, wel of niet ontkomt ze net aan een bombardement tijdens de tweede wereldoorlog.

Op momenten waar Ursula in vorige delen de afslag genomen heeft naar de dood, in het deel waar je dan bent een soort voorgevoel krijgt waardoor ze andere keuzes maakt. Natuurlijk verontrust het haar ouders zeer als ze het dienstmeisje van de trap duwt, zodat die het einde van de eerste wereldoorlog niet kan gaan vieren (weten zij veel dat het dienstmeisje in vorige delen de Spaanse griep meeneemt waardoor velen in het gezin sterven?). Dit deel komt meerdere keren terug, want 'practice makes perfect'. Ursula komt hierdoor in therapie. Erg sterk is dat de foto van de zoon van de therapeut op diens bureau, in een van de volgende delen verdwenen is. En Ursula dan een gevoel van gemis heeft.

Wat Atkinson aan het eind verkent is: wat als het Ursula in een van haar levens nou gelukt zou zijn om Hitler om te brengen? Zouden dan uiteindelijk de conflicten in het Midden-Oosten niet zijn ontstaan? Zouden we dan geen 9/11 hebben gehad?

Echt een aanrader, deze roman!

Manu Joseph - The illicit happiness of other people

Een roman waarin een Indiase vader antwoord probeert te vinden op de vraag waarom zijn 17-jarige zoon drie jaar eerder zelfmoord heeft gepleegd. En de mensen om hem heen vragen zich af waarom hij zich dat nu opnieuw afvraagt, want drie jaar geleden wist toch ook niemand het?

Unni Chaco is 17 als hij zich van het balkon van zijn ouderlijk huis de dood in stort. Hij is een op het eerste gezicht gewone tiener, bezig met school, zijn toekomst, zijn hobby als cartoonist. Zijn vader, de dronkelap Ousep, krijgt drie jaar erna een envelop met daarin een cartoon van de hand van Unni. Die cartoon zonder woorden gaat over Mariamma, zijn vrouw, en dat doet Ousep vermoeden dat hij nu eindelijk de sleutel tot het mysterie van de dood van zijn zoon in handen heeft. Hij gaat opnieuw het rondje langs de vrienden van zijn zoon maken. Hilarisch is de periode waarin hij post vat voor het huis van een van hen, de jongen die al tijden binnen zit, en die zelfs zijn ouders niet binnen laat.
Ondertussen probeert zijn vrouw haar vreselijk saaie leventje als huisvrouw en moeder op te leuken door 'spion' te zijn voor de katholieke priester uit de buurt: wie houdt zich wel en niet aan de plichten van het katholieke leven? En hoe kan ze zich ontdoen van haar man, die dronken nietsnut met de losse handjes? Ze is hopeloos teleurgesteld in het leven en beklaagt zich dagelijks luidkeels over al diegenen die haar onrecht aan hebben gedaan.
Hun overgebleven kind, de inmiddels 12-jarige Thoma, probeert min of meer wanhopig het gat te vullen dat door de zelfmoord van zijn door iedereen geliefde grote broer is geslagen: bij zijn vader (kansloos), bij zijn moeder (kansloos), op school (kansloos) en bij zijn knappe buurmeisje (kansloos). Het kansloze van zijn pogingen om de voetsporen van zijn broer te treden ziet hij, aan het begin staand van de pubertijd nog niet in.

Als je ook maar een beetje van de sfeer van Indiase romans houdt: de mengeling van humor en ernst, de als verzinsel verpakte maatschappijkritiek, dan zul je hiervan genieten. Dat deed ik in ieder geval met volle teugen!

David Mitchell - The Bone Clocks

Wat heeft Mitchell weer een prachtroman afgeleverd!

Het verhaal begint in 1984, als de 15-jarige Holly Sykes na een puberruzie met haar moeder besluit van huis weg te lopen, zo van 'dat zal haar leren!'. Het eerste hoofdstuk van de zes gaat over haar belevenissen in de eerste dagen na dit gebeuren.
Daarna springen we in het tweede hoofdstuk naar 1991, waar Cambridge-student Hugo Lamb zich als beursaal op ingenieuze wijze staande weet te houden tussen de rijke eliteboys.
Vervolgens springen we naar 2004, waar oorlogsverslaggever Ed Brubeck zijn verveling probeert te verbergen als hij Bagdad moet verlaten om bij het huwelijk van zijn schoonzus en zwager aanwezig te zijn.
In hoofdstuk vier, dat zich afspeelt tussen 2014 en 2020, is de hoofdpersoon de ooit gevierde schrijver Crispin Hershey. Hij heeft sinds zijn enorme succesroman met de schitterende titel 'dessicated embryos' eigenlijk niet echt meer succes gehad en we leven mee met zijn wanhopige pogingen om zijn vergane glorie opnieuw leven in te blazen.

Tot zover lijkt het in mijn beschrijving een rechttoe-rechtaan leuk verhaal. Maar door deze verhalen heen speelt een soort oorlog tussen twee groepen 'onsterfelijken'. De ene groep mensen is in staat om hun ziel te transplanteren in het lichaam van een daarvoor geschikt ander mens, de andere groep voedt zich met de ziel van levenden. Dat het werkt blijkt: één van hen leeft zo al een aantal millennia! Een griezelige gedachte en met name in de laatste twee hoofdstukken fantastisch uitgewerkt!

Wat leuk is, is dat voor de lezer die ook ander werk van Mitchell kent, bepaalde personages terugkomen (bv dr Marinus uit Jacob de Zoet speelt een grote rol in deze nieuwe roman). Een ook de constructie van in elkaar overlopende verhalen, die zo kenmerkend is voor veel van Mitchell's romans, komt hierin terug.

Maya Angelou - I know why the caged bird sings

Ik heb echt enorm genoten van Maya Angelou - I know why the caged bird sings, waarin de dit jaar overleden schrijfster haar jeugd als jong zwart meisje beschrijft in de jaren '30 van de vorige eeuw beschrijft. Het verscheen in mijn geboortejaar, 1969.
Wat een jeugd is dat geweest! Als peuter van 3 samen met haar broertje van 4 op de trein dwars door de States gezet door hun ouders die niet voor hen konden zorgen, en zo belanden zij bij de diep-religieuze grootmoeder van vaders zijde. Die heeft een winkel in het zwarte deel van het zeer sterk gesegregeerde Stamps in Arkensas. Dit levert prachtige verhalen op van het leven Maya als peuter en kleuter.
Maar dan staat ineens hun vader op de stoep. Hij neemt ze mee naar St. Louis, waar ze bij hun moeder in huis komen te wonen. Die heeft een nieuwe man, die met z'n tengels niet van de kleine Maya af kan blijven. Nadat hij Maya zelfs verkracht (iets dat hem duur komt te staan), worden zij en haar broer Bailey (dan 8 en 9 jaar oud) weer teruggebracht naar Stamps. Waar ze meehelpen in de winkel, en Maya een korte tijd dienst doet als lekker eigenwijs dienstmeisje bij een witte vrouw. Hilarische, maar ook o, zo schrijnende hoofdstukken levert dat op.
Maya is een erg slim meisje en als ze naar de middelbare school gaat, worden zij en Bailey weer bij hun moeder ondergebracht. Maya snapt dan beter wat haar mooie moeder eigenlijk doet: ze is bazin van een aantal gokhuizen (en misschien ook van bordelen??). Het leven als jonge vrouw in zo'n huis is niet eenvoudig... Zeker ook niet omdat haar broer het lievelingetje van hun moeder is. Tot ook hun relatie door Bailey's pubertijd zo onder druk komt te staan.

Erg, erg mooi.

John Boyne - The house of special purpose

In The house of special purpose heeft John Boyne het verhaal van Anastacia, de dochter van de laatste Russische Tsaar, van wie lange tijd het gerucht rond ging dat zij de moord op haar familie in 1917 overleefd zou hebben, als uitgangspunt genomen. Wat zou er van haar gekomen kunnen zijn als zij deze slachting inderdaad overleefd zou hebben?
Als vehikel gebruikt hij daarvoor de boerenjongen Georgy, die door min of meer (on)gelukkig toeval als gezelschapsjongen annex lijfwacht voor het ziekelijke zoontje van de Tsaar aan het hof komt en daar verliefd wordt op Anastacia.

Lekker leesbare chips, zo zou mijn omschrijving voor dit boek van John Boyne zijn. Lekker, want Boyne weet een interessante schets van het Rusland van het begin van de vorige eeuw te schetsen. Leesbare chips, want het is allemaal zó voorspelbaar, zó weinig verrassend, dat ik mezelf betrapte op bladerend lezen. Vandaar: twee sterren: niet met tegenzin uitgelezen, maar erg veel plezier heb ik er niet aan mogen beleven.

Overigens vond ik het leuk dat toen we dit boek in mijn leesgroep bespraken, een van de leden het totaal anders gelezen bleek te hebben: als een soort Forrest Gump, waarbij de manier van presenteren vooral dient om de historische gebeurtenissen van een heel tijdperk in een romancontext te gieten. Dat vond ik een leuke ingeving :-)