Wat een prachtig boek heeft Sofi Oksanen afgeleverd met haar 'Als de duiven verdwijnen'!
Het verhaal
Estland, begin jaren '40 van de vorige eeuw. De Esten proberen met man en macht de Russische overheersers het land uit te krijgen. En dat lijkt te lukken, niet in de laatste plaats doordat ze geholpen worden door de Duitsers. Twee neven, Roland en Edgar, hebben als "woudbroeders" in het verzet gezeten. Waarbij wel gezegd moet worden dat het Roland is die het voortouw neemt en Edgar de bange neef is, een meeloper meer dan een verzetsstrijder. Roland kan niet wachten om terug te keren naar zijn verloofde Rosalie. Edgar daarentegen laat zijn gezicht niet zien bij zijn vrouw Juudit. Hun relatie was op z'n zachtst gezegd nogal gespannen. Dan wordt Rosalie onder verdachte omstandigheden dood aangetroffen. Ze is zelfs al begraven als Roland erachter komt. Roland zweert wraak op de dader(s) te zullen nemen.
De vrijheid is van korte duur want de nazi's blijken minstens net zo erg als de Russen. Edgar kiest ervoor om onder een nieuwe identiteit voor de Duitse overheersers te gaan werken: hij moet communisten aanwijzen zodat zij opgepakt kunnen worden. Zijn (deels bij elkaar gefantaseerde) rapporten worden goed ontvangen door zijn opdrachtgevers.
Roland daarentegen gaat ook dit maal in het verzet, hij zet een systeem op om vluchtelingen over de grens te smokkelen, tegen wil en dank geholpen door de vrouw van Edgar, die hopeloos verliefd is geworden op een hoge Duitse officier en voor deze liefde de minachting van haar omgeving trotseert.
Daarna gaan we naar de jaren '60. Deze periode draait eigenlijk alleen om Edgar, Roland lijkt van de aardbodem verdwenen. De Russen zijn weer de baas in Estland. Edgar, die na de oorlog in Siberië gezeten heeft, werkt met evenveel overgave voor de Russen als hij eerst voor de Duitsers heeft gedaan. Hij heeft zijn identiteit alweer verwisseld. Ook nu droomt hij van een grootse carrière. Hij schrijft aan een boek over de gruweldaden van de "Hitlerianen", waarin hij zijn neef Roland opvoert als Mark, een van de grootste sadisten in een bepaald concentratiekamp. Roland, die hij sinds de woudbroeders-tijd niet meer gezien heeft. En die natuurlijk gevonden moet worden om de geloofwaardigheid van Edgar op te krikken. Daarnaast heeft Edgar de opdracht om een groep studenten die mogelijk anti-soviet-gevoelens koesteren te observeren.
Zijn bedje lijkt gespreid; als hij nou alleen nog maar een goede oplossing zou kunnen vinden voor zijn gekke vrouw...
Hoewel Edgar de hoofdpersoon van het boek is, zijn de delen over hem in de derde persoon en de delen over Roland in de eerste persoon geschreven, dat is een verrassende aanpak die bijzonder goed werkt. De kameleon Edgar, die als rietstengel met alle winden meebuigt zonder ooit te breken is ronduit onsympathiek maar tegelijkertijd meelijwekkend. Daardoor is zijn karakter altijd geloofwaardig. Roland lijkt de nobele ridder die alleen maar wil weten wat er met Rosalie is gebeurd, maar hij is ook hard wanneer hij Juudit in een onmogelijk keurslijf dwingt waar ze vervolgens aan onderdoor gaat. Daardoor wordt ook zijn karakter geloofwaardig.
Van haar eerste roman (ik las de Engelse editie "Purge", in het Nederlands vertaald als "Zuivering") was het einde nog wat rommelig en afgeraffeld. Dat is in "Als de duiven verdwijnen" zeker niet het geval. Van mij krijgt dit boek vijf sterren.
Nog een paar laatste dingetjes onder de bekende
V
E
R
K
L
A
P
P
E
R
Er wordt minstens gesuggereerd dat Evelin, een van de studenten die door Edgar geobserveerd worden, de dochter van Juudit en Roland is. Ze hebben iig een kortstondige relatie gehad tijdens de oorlos, en vermoedelijk ook na de oorlog (zie de proloog, die zich in 1948, in hun laatste dagen samen afspeelt).
Wat van mij niet had gehoeven is de epiloog, waarin de moord op Rosalie opgelost wordt: het is Edgar geweest die niet wilde dat Rosalie zijn homoseksuele gevoelens zou verklappen aan Juudit. Het was niet erg geweest als dat ook voor de lezer onopgehelderd was gebleven.
