Anna Enquist - Contrapunt

Een vrouw, niet verder bij name genoemd, besluit de Goldbergvariaties van Bach in te gaan studeren. Bij het instuderen brengt de muziek herinneringen in haar naar boven. Herinneringen aan met name haar dochter, aan de bijna krampachtig innige relatie die de vrouw en haar dochter hadden.

Op een werkelijk schitterende manier interpreteert Enquist de muziek van Bach en weeft daar haar verhaal omheen. Zeer ontroerend maar nooit sentimenteel. Ik luisterde ondertussen naar twee uitvoeringen van de Goldbergvariaties door Glenn Gould, een uit 1955 en een uit 1982. Of beter gezegd: ik luisterde steeds naar een van de variaties uit 1955, las dan het hoofdstuk, luisterde de variatie nog eens en zette tot slot de 1982-versie op. Bijna studerend ging ik door Contrapunt heen.

De titel, Contrapunt, verwijst naar het muzikale verband tussen twee stemmen, dat in vijf soorten kan worden verdeeld. Al deze soorten worden door Bach (muzikaal) en Enquist (literair) gebruikt. Ik ga dat hier niet helemaal uitdiepen (dan wordt dit bericht veeeel te lang): ontdek dat zelf, zou ik zo zeggen.

Natuurlijk is daar de vraag of deze roman autobiografisch is. Ongetwijfeld is dat zo. Zoals Bach de variaties schreef om afscheid te kunnen nemen van zijn zoon Bernard (althans, dat is de theorie die Enquist te berde brengt), zo schrijft Enquist met Contrapunt haar eigen Goldbergvariaties om afscheid van haar dochter Margit te kunnen nemen. Doet die wetenschap wat af aan het de muziek of boek? Nee, beide werken zijn ook zonder die wetenschap geweldig.

Kees van Beijnum - De oesters van Nam Kee

Het verhaal
Amsterdam, zomer 1999. Berry Kooijmans heeft, zonder het zijn moeder te vertellen, het gymnasium verlaten, vlak voor zijn eindexamen. Tegenover haar houdt hij de illusie in stand dat hij prachtig geslaagd is en inmiddels studeert. Zijn dagen brengt hij door met zijn vrienden Rachid 'De laatste mode', Gerry 'Grolsch' en Otman. Ze hangen rond in hun vaste snackbar (Fast Eddy), snuiven, zuipen en kraken alle meiden af.
Dan ontmoet Berry de lapdanseres Thera. Al snel zijn ze onafscheidelijk. Zij is dol op oesters die ze dan ook elke dag eet in restaurant 'Nam Kee'.
Als Thera stopt met dansen, is door de overdadige levensstijl die zij en Berry erop nahouden het geld natuurlijk snel op. Daarom bedenken ze een plan om snel aan geld te komen. Het plan werkt fantastisch en ze wanen zich de koning te rijk. Maar dan krijgt Thera last van epileptische aanvallen. De zeepbal spat hardhandig uit elkaar en in enkele dagen tijd glijdt Berry bijna onfafwendbaar weg in een moeras van criminaliteit..

Doordat het boek in flashbacks is geschreven, weet je al dat Berry in de gevangenis zit, waar hij wacht op zijn proces. Belangrijk voor de uitkomst van het proces zijn twee dingen: a. of de man die door zijn doen in coma ligt, zal sterven of herstellen en b. het oordeel van de psychiater over de geestesgesteldheid van Berry.

Prachtig boek en ook nog eens fantastisch voorgelezen door Daan Schuurmans, die met zijn licht geaffecteerde uitspraak prima door kan gaan voor een gymnasiumkind uit de betere middenklasse van Amsterdam.

Nicci French - What to do when someone dies

Het verhaal
Ellie krijgt de schrik van haar leven als op een dag de politie aan de deur staat met de mededeling dat haar man Greg bij een auto-ongeluk om het leven gekomen is. En dat er een vrouw bij hem zat. Waarop iedereen voetstoots aanneemt dat Greg met deze vrouw, Milena, een verhouding moet hebben gehad. De rest van het boek draait om het uitzoekwerk van Ellie: ze moet en zal bewijzen dat Greg geen verhouding met Milena had. Daarbij stuit ze op de nodige aanwijzingen die haar doen vermoeden dat Greg en Milena vermoord zijn. De politie gelooft haar verhaal echter niet en bekijkt haar met stijgende argwaan.

Ik had heel erg gehoopt dat dit weer een ouderwetse Nicci French-pageturner zou zijn. Maar helaas. De spanning die wel degelijk aan het begin van het boek op wordt gebouwd, loopt weg uit het verhaal als uit een ballon door slijtage van de latex een klein gaatje in is gekomen.

Merel Roze - De weekenden waren voor haar

Al tijden volg ik het weblog van Merel Roze. Een leuk, vrolijk, luchtig en goed geschreven blog. Merel kondigde daar de verschijning van haar nieuwe roman aan. Wat leuk, dacht ik, die moet ik zeker lezen. Wat een mooie roman! Het heeft door de onderhuidse spanning wel iets weg van de boeken van Renate Dorrestein, waar ik een groot liefhebster van ben.

Het verhaal
De moeder van Maya is gestorven toen Maya 8 jaar was. Daarna heeft haar vader, een bekende tv-persoonlijkheid, haar ruim een jaar in de weekenden ondergebracht bij een pleeggezin op een boerderij buiten de stad. Met het dochtertje in het gezin, Frederieke, wordt Maya al snel dikke vriendinnetjes.

Zoals dat gaat, verliest Maya na deze periode Frederieke uit het oog. Pas als zij gaat trouwen dringt haar vriend aan op hernieuwing van de vriendschap. Verbijsterd is Maya als ze niet met open armen wordt ontvangen: wat is er gebeurd dat zowel de moeder van Frederieke als Frederieke zelf zo ontzettend boos op haar zijn?

Afwisselend wordt het verhaal vanuit de 8-jarige en de 29-jarige Maya verteld. Ontroerende schets van hoe ver ouders en kinderen kunnen gaan in hun (hang naar) liefde van elkaar.

Tip: bekijk vooral ook de trailer die Merel maakte ter promotie van haar boek!

Ildefonso Falcones - De kathedraal van de zee

Eigenlijk had ik dit afgelopen zomervakantie al willen lezen, het leek me namelijk echt een vakantieboek. Toen las ik andere mooie dingen en dus lag het nog steeds op mijn 'Mount To Be Read'. Ik begon er in de kerstvakantie aan, en omdat ik de afgelopen dagen door griep geveld in bed lag en weinig anders kon dan slapen en lezen, las ik deze dikke roman (650 p) toch nog vlot uit.

Het verhaal speelt zich af in het Barcelona (mijn favoriete stad!) van de veertiende eeuw. De periode waarover het zich uitstrekt is zo goed als aansluitend aan dat van Jonkvrouw, dat met name de politieke verwikkelingen 'De kathedraal van de zee' tot een logisch leesvervolg maakten.

Een jonge horige boer, Bernat Estanyol, krijgt op zijn trouwdag onverwacht bezoek van zijn heer. De heer wenst gebruik te maken van zijn recht om de eerste nacht met de jonge bruid Francesca op te eisen. Tot overmaat van ramp dwingt hij Bernat Francesca daarna eveneens te verkrachten om zo een eventueel kind geen aanspraak te laten hebben op bastaardschap.

Lekker, zo'n begin :-\ Eigenlijk wilde ik het wegleggen want een hoofdpersoon die iemand verkracht, daar kan ik niet mee uit de voeten. Maar goed, ik had niets anders voorhanden, dus ik las door.

Bernat vlucht met het kind dat inderdaad een aantal maanden later geboren wordt, Arnau, naar Barcelona, waar je een vrij burger kunt worden als je er een jaar en een dag woont. Dat lukt. Als vrije burgers zijn de problemen voor Bernat en Arnau nog niet automatisch voorbij, want ze zijn zo arm als kerkratten. Bernat ontfermt zich ook nog over een vriendje van Arnau, Joan, die verstoten is door zijn vader wegens ontrouw van zijn moeder.

Arnau wordt als 14-jarige opgenomen in het gilde van de stenensjouwers, de bastaixos. Hij wil dolgraag bijdragen aan de bouw van een nieuwe Mariakerk. Hij is namelijk overtuigd dat zijn moeder dood is (terwijl Francesca in werkelijkheid 'geconfisceerd' is door de heer van Bernat) en dat hij via het Mariabeeldje met haar kan praten. Het stenensjouwen geeft Arnau grote voldoening en afleiding van zijn ontluikende hormonen. Joan daarentegen wordt monnik.

Arnau leeft een bewogen leven, in een bewogen tijd. En dat weet Falcones meeslepend op te schrijven. Meeslepend, dat absoluut, maar literair, dat niet direct. Het deed me eigenlijk wel wat denken aan Pillars of the earth. Dus: lekker vakantieboek.

Marja Vuijsje - Joke Smit

Ik houd helemaal niet van biografieën maar ja, ik kreeg deze van mijn moeder... Toen zag ik dat-ie door Marja Vuijsje geschreven was, dat is een vriendin van een vriendin van mijn moeder en daarom heb ik vroeger nog wel eens met haar te maken gehad. Ik werd meer dan aangenaam verrast moet ik zeggen.

Voor mij, geboortejaar 1969, is Joke Smit iemand die thuis gelezen werd en over wiens ideeën gepraat werd, maar over wie ik toch eigenlijk maar weinig wist. Vuijsje beschrijft haar leven op een prettige en soepele manier. Genuanceerd ook. Joke is jong aan kanker overleden (in 1981), dus veel van de mensen waarmee ze opgegroeid is, waar ze mee gewerkt heeft en waar ze mee geleefd heeft, leven nog en konden door Vuijsje geïnterviewd worden. Dat was trouwens niet de enige goede bron: het laatste jaar van haar leven gebruikte Joke om allemaal bandjes in te spreken met haar levensverhaal. Ook heeft ze jarenlang dagboekaantekeningen gemaakt.

Uit dit alles komt het volgende beeld naar voren: Joke Smit werd in 1933 geboren als eerste kind van een schoolhoofd van een School met de Bijbel en (natuurlijk) een huisvrouw. Een stevig christelijk geheelonthoudersgezin maar tegelijkertijd redelijk progressief want Joke mocht vlak na WOII naar het gymnasium in Utrecht, en daarna Frans studeren. Tijdens haar studie ontmoette ze haar latere echtgenoot, Constant Kool, met wie ze een intellectueel stimulerende relatie had. Ze trouwden en kregen twee kinderen. Joke bleef, tegen de gewoonte van de tijd in, ook na haar huwelijk een zeer actief maatschappelijk leven leiden.

Al snel ging ze zich verbazen over de verschillende behandeling van mannen ven vrouwen. En die verbazing sloeg om in woede, die ze gebruikte om haar meest beroemde artikel 'Het onbehagen van de vrouw' te schrijven, het artikel dat van haar het boegbeeld van de tweede feministische golf heeft gemaakt.

Vuijsje laat zien dat Joke radicaal was in haar ideeën: ze vond dat er op geen enkele wijze onderscheid mocht bestaan tussen mannen en vrouwen, in werk- en privé-zaken. In het verwezenlijken van haar idealen was Joke Smit echter niet radicaal, ze was geen actievoerder, wilde niet op de barricades, maar vond ze dat de boel via de politiek veranderd moest worden, door middel van een 'mars door de instituties'. Juist die lijn zorgde ervoor dat ze in de jaren '70 steeds minder aansluiting had bij de veelheid aan feministische groepen die in die tijd als paddenstoelen uit de grond schoten. Die wilden bijvoorbeeld mannen uitsluiten, terwijl Joke vond dat mannen en vrouwen de sekseongelijkheid samen moesten oplossen.

Naast haar professionele ontwikkeling besteedt Vuijsje ook de nodige aandacht aan Jokes privé-leven. Ze had het nog niet zo gemakkelijk. Een jeugd waarin ze het perfecte oudste kind moest zijn en was. Een huwelijk dat niet goed was en uiteindelijk ook op de klippen liep, aan de lopende band buitenechtelijke relaties die stuk voor stuk ook ongelukkig eindigden, behalve misschien die met de man waarmee ze de laatste paar jaar van haar leven sleet. Een zeer gedreven vrouw met altijd tijd tekort om al die dingen te doen die ze wilde doen. Een warm maar gelijk ook een zeer resultaatgericht iemand, die alleen op kwam draven als ze zaken kon doen. Een zeer intelligente dame.

Tijdens het lezen moest ik steeds aan de woorden van mijn moeder denken die vertelde dat je in de jaren '70 enorm geprest werd om mee te doen aan het grote partnerruilen. Het was abnormaal als je er niet aan meedeed, als je aangaf gelukkig te zijn met je partner. Belachelijk, dat kon echt niet hoor! En dat was maar in Delft. Kun je nagaan hoe het in Amsterdam moet zijn geweest, waar Joke en Constant woonden. Nu bijna onvoorstelbaar. Ook de kinderen van Joke en Constant hadden geen doorsnee leven. Joke zat regelmatig tijden in het buitenland (ze had bv een appartement in Parijs] en zeker toen zij en Constant uit elkaar waren, waren zij dan langere tijd alleen. Want natuurlijk bleven zij bij hun moeder wonen en zagen zij hun vader maar zo af en toe. Nu ook bijna onvoorstelbaar, want Joke en Constant bleven met elkaar omgaan, ze bleven verbonden via de feministische zaak.

Tot slot nog de verwijzing naar een artikeltje van Max Pam over Joke Smit en de biografie van Vuijsje over haar, waar ik door Brasikurtz op geattendeerd werd. Leuk ook om dat erbij te lezen.

Jean-Claude van Rijckeghem & Pat van Beirs - Jonkvrouw

Deze historische jeugdroman (12+) heeft de Thea Beckmanprijs in 2005 gewonnen, en terecht! Het is namelijk het prachtige en spannend opgetekende verhaal over het leven van Marguerite van Male, dochter van de Graaf en Gravin van Vlaanderen, halverwege de 14e eeuw. Je krijgt een aardig kijkje in de keuken van het leven en de gebruiken halverwege de Middeleeuwen, toepasselijk genoeg (het is nu stervenskoud buiten) de periode van de Kleine IJstijd. Ik nam in de auto het luisterboek tot mij: werkelijk fantastisch voorgelezen door de Vlaamse actrice Hilde Heijnen.

Marguerites bijzondere leven begint al met haar geboorte: ze is een dwarsliggertje dat nog maar net gered kan worden doordat de hulp van de lokale 'heks' ingeroepen wordt. Hoewel haar moeder na haar geboorte bijna elk jaar zwanger is, blijft Marguerite enig kind. Tot groot ongenoegen van haar vader, die _zonen_ wil, ergenamen. Dochters zijn hem niets waard. Van al die miskramen en baby's die doodgaan, samen met het gebrek aan begrip van haar man wordt de moeder van Marguerite, Margareta van Brabant, zeer begrijpelijk gek.

Marguerite blijkt een eigenzinnig kind. Ze speelt liever met jongens dan meisjes, leert liever zwaardvechten dan borduren, gaat schrijlings te paard en is allesbehalve de volgzame dochter die een jonkvrouw in die tijd geacht werd te zijn.

Het boek is eigenlijk één grote aaneenschakeling van confrontaties van twee sterke persoonlijkheden: Marguerite en haar vader. Lukt het haar vader om de wil van Marguerite te breken? Pas in de allerlaatste minuten/bladzijden kom je daarachter. Tegelijkertijd is het een coming-of-age-roman, waarin de gemoedstoestand van een puberend meisje (opstandig naar haar alle mensen met autoriteit in haar omgeving, de ontluikende seksuele gevoelens), mede door de gekozen vorm (het boek is in de ik-vorm geschreven) mooi naar voren komt.

Dat de roman wel erg losjes gebaseerd is op het leven van Margaretha van Male, mag de pret niet drukken, maar had mijns inziens wel duidelijk gemaakt moeten worden in het boek.